σχηματίζω

ΝΜΑ [σχῆμα, -ήματος)

1. (μτβ.) δίνω σχήμα, δίνω μορφή σε ένα αντικείμενο, τὸ διαμορφώνω

2. (αμτβ.) α) παίρνω ή έχω ένα ορισμένο σχήμα, μια ορισμένη μορφή (α. «αν αφήσεις αυτό το ξύλινο τεμάχιο στον ήλιο, θα χαλάσει και θα σχηματίσει κοιλότητες» β. «ὅσα σχηματίζουσι τὰ στρατόπεδα... ἐν ταῑς μάχαις», Πλάτ.)

β) (ιδίως για ένα σύνολο πολλών αντικειμένων) αποτελώ, απαρτίζω («τα πλοία σχηματίζουν φάλαγγα»)

3. γραμμ. (σχετικά με λέξεις) συνθέτω

νεοελλ.

1. κατασκευάζω ή χαράζω ένα σχήμα κυρίως πάνω σε επιφάνεια, διαγράφω («σχημάτισαν ένα τρίγωνο πάνω στον πίνακα»)

2. δημιουργώ («σχηματίζω μια εικόνα»)

3. (ιδίως σχετικά με πολλά αντικείμενα) τακτοποιώ, διευθετώ ένα σύνολο προσδίδοντάς του ορισμένη μορφή («σχηματίζω τους μαθητές ανά τετράδες»)

4. (κυρίως το μέσ.) σχηματίζομαι

α) παίρνω ορισμένο σχήμα, διαμορφώνομαι, μορφοποιούμαι

β) προκαλούμαι, δημιουργούμαι («αν αφήσεις έτσι την πληγή σου, θα σχηματιστεί πύον»)

5. φρ. α) «σχηματίζω τους χρόνους ρήματος [ή τις πτώσεις ουσιαστικού ή τα παράγωγα λέξης]»

γραμμ. δημιουργώ τους χρόνους ρήματος [ή τις πτώσεις ουσιαστικού ή τα παράγωγα λέξης] με την προσθήκη καταλήξεων ή κατάλληλων προσφυμάτων

β) «σχηματίζω γνώμη [ή πεποίθηση, ή ιδέα]» — μορφώνω γνώμη [ή πεποίθηση ή ιδέα]

μσν.

προσαρμόζω

μσν.-αρχ.

1. συμβολίζω, αντιπροσωπεύω

2. περιγράφω

3. μέσ. (με απαρμφ.) προσποιούμαι, υποκρίνομαι ότι είμαι ή κάνω κάτι («σχηματίζονται ἀμαθεἶς εἶναι», Πλάτ.)

4. (ως αμτβ.) (για ουράνια σώματα) βρίσκομαι σε μια ορισμένη θέση

αρχ.

1. (σχετικά με τον λόγο) συντάσσω

2. στολίζω, καλλωπίζω

3. μεταχειρίζομαι γραμματικούς και ρυθμικούς τύπους πρότασης, σχήματα («σχηματίζειν φορτικῶς», Διον. Αλ.)

4. (στον χορό) διδάσκω σχήματα και κινήσεις

5. (ως αμτβ.) παίρνω διάφορες στάσεις, κάνω φιγούρες καθώς χορεύω

6. (μέσ. και παθ.) α) μεταβάλλω κατά έναν ορισμένο τρόπο το σχήμα, την εξωτερική μου εμφάνιση ή, ακόμη, και τη στάση ή τη θέση μου

β) (για ασθενείς και για έμβρυα) τοποθετούμαι σε μια ορισμένη στάση ή θέση

γ) (για ηθοποιό) κάνω χειρονομίες, μιμικές κινήσεις

δ) αποκτώ πομπώδες ύφος, επιδεικτική εμφάνιση

ε) (για ασθενείς) προσβάλλομαι από ασθένεια με έναν ορισμένο τρόπο

7. (το ουδ. μτχ. παθ. παρακμ. ως ουσ.) τὸ ἐσχηματισμένον

τρόπος λεκτικής διατύπωσης, ύφος γεμάτο από σχήματα λόγου

8. φρ. α) «σχηματίζω ἐμαυτόν» — παίρνω μια συγκεκριμένη στάση προκειμένου να μέ ζωγραφίσουν, ποζάρω (Λουκιαν.)

β) «σχηματίζομαι κόμην» — διευθετώ τα μαλλιά μου (Ευρ.)

γ) «σχηματίζω λόγον» — χρησιμοποιώ σχήματα λόγου (Φιλοστρ.)

δ) «σχηματιζόμενοι ῥυθμοί»

(στον Αριστοτ.) ρυθμοί που συνδέονται με σχήματα.